Τζον Κέιτζ, ο συνθέτης της σιωπής: Σ. Κ. -Γ4
Γεννημένος στο Λος Άντζελες στις 5 Σεπτεμβρίου του 1912. Το όνειρό του, από πολύ νεαρή ηλικία, ήταν να γίνει ποιητής. Ιερέας, αρχιτέκτονας, ζωγράφος, ήταν μερικά από εκείνα που ακολούθησαν. Το αρχικό επίκεντρό του στη μουσική διαδέχτηκαν τα ποιητικά του κείμενα, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν τα σχέδια και τα χαρακτικά του.
Τα έργα και οι ιδέες του προοδευτικού Τζον Κέιτζ επηρέασαν ολόκληρη την ιστορία της μουσικής. Σχεδόν 20 χρόνια μετά το θάνατό του, στις 12 Αυγούστου 1992, η συμβολή του θεωρείται ανεκτίμητη: η μοντέρνα τέχνη και κινήματα όπως το Fluxus, κατά τη δεκαετία του 1960, θα ήταν αδιανόητα δίχως το σημαντικότερο ίσως σύγχρονο Αμερικανό συνθέτη.
Η θεωρία του γύρω από τη μουσική, διαμορφώθηκε σε ένα μεγάλο βαθμό από το «Βιβλίο των Αλλαγών» (Ι Ching), ένα από τα αρχαιότερα κείμενα κινέζικης φιλοσοφίας. Αυτή τον οδήγησε στην αντίληψη ότι ό,τι κάνουμε μπορεί να θεωρηθεί μουσική. Για τον Κέιτζ η μουσική προσδιορίζεται ως μία τέχνη πρόσληψης ήχων και όχι σύνθεσης ή εκτέλεσης μουσικών έργων.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Κέιτζ έμενε με τον σύντροφό του, τον χορογράφο Μέρς Κάνινγκχαμ, σε ένα ρετιρέ στην 6η Λεωφόρο, τον πιο πολυσύχναστο δρόμο της Νέας Υόρκης. Δε χρειαζόταν πια κανένα ραδιόφωνο, όπως εξηγούσε στους επισκέπτες του, «χρειάζεται μόνο να ανοίξω το παράθυρο» έλεγε.
«Παραλλαγές IV του 1963»:
Από τους σημαντικότερους συνθέτες της μεταπολεμικής αμερικανικής πρωτοπορίας, ο Τζον Κέιτζ ενδιαφερόταν για τον ήχο και τα μουσικά συμβάντα σαν αυτόνομες εμπειρίες, όχι σαν μέσα που εκφράζουν συναισθήματα ή νοήματα. Επηρεασμένος από Ζεν βουδιστικές θεωρήσεις, εισήγαγε στα έργα του το στοιχείο του τυχαίου αλλά και του απροσδιόριστου, όπου κάποιες αποφάσεις αφήνονται στους εκτελεστές, με αποτέλεσμα κάθε εκτέλεση να είναι διαφορετική. Αυτή η «ανοιχτή» προσέγγιση ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση φαίνεται καθαρά στο έργο Παραλλαγές IV του 1963, γραμμένο «για οποιοδήποτε αριθμό εκτελεστών, οποιουσδήποτε ήχους ή συνδυασμούς ήχων που μπορούν να παραχθούν με κάθε μέσο, με ή χωρίς άλλες δραστηριότητες». Οι «δραστηριότητες» αυτές μπορεί να ήταν άλλες μορφές τέχνης, αλλά και χάπενινγκ στα οποία συμμετέχει, είτε εν γνώσει του είτε όχι, το κοινό.
Η μουσική στους ήχους της φύσης: 4'33''
Η διασημότερη σύνθεση του Κέιτζ είναι η «4’33’’», δηλαδή 4 λεπτά και 33 δεύτερα, κατά τη διάρκεια της οποίας, ο πιανίστας δεν παίζει καμία απολύτως νότα.
Τα δημοσιεύματα που ακολούθησαν την παρουσίαση του συγκεκριμένου έργου δεν ήταν καθόλου κολακευτικά. Ωστόσο, στόχος του δεν ήταν να παρουσιάσει τη σιωπή αυτή καθ’ εαυτό, όσο να επιστήσει την προσοχή των ακροατών στους φυσικούς ήχους και στους ήχους της καθημερινότητας ή στην προκειμένη περίπτωση, στους ήχους της αίθουσας και των ακροατών. Το 1961 εκδόθηκε το πρώτο του βιβλίο με τίτλο (Silence). Σε μια σειρά από διαλέξεις και δοκίμια με τον αντιφατικό τίτλο Silence, ο ίδιος ο Κέιτζ λέει με αφορμή το 4’33»: «Δεν θα υπάρξει ποτέ σιωπή».
Η μουσική της σιωπής
Ο επαναστατικός συνθέτης, θεωρητικός της μουσικής και εικαστικός είχε συνηθίσει τα σκανδαλώδη δημοσιεύματα του τύπου για την τέχνη του. Στόχος του δεν ήταν να σοκάρει το κοινό, ούτε να προκαλέσει αντιδράσεις με την παράδοξη χρήση μουσικών οργάνων ή με την απόλυτη σιωπή, η οποία αποτελεί και τον τίτλο του πρώτου του βιβλίου (Silence) που εκδόθηκε το 1961. Όπως υποστήριζε, σιωπή δεν είναι απλά η απουσία του ήχου, αλλά μία κατασκευασμένη απουσία ήχων, δηλαδή το αποτέλεσμα μίας ηθελημένης προσπάθειας. Άλλωστε, σε όλες τις στιγμές της καθημερινότητας, ακόμη και τις πιο σιωπηλές, ενυπάρχουν ήχοι. Η κατηγοριοποίησή τους για τον Κέιτζ δεν ήταν τόσο αυτονόητη σε μουσική ή απλά... σε ήχους.
Εντυπώσεις
Διαβάζοντας για τον συνθέτη Τζον Κέιτζ με εντυπωσίασε η θέση του ότι δεν υπάρχει ποτέ σιωπή και συμφωνώ απόλυτα μαζί του. Ακόμα και αν δεν ακούς μελωδίες ή ήχους από κάποιο μουσικό όργανο υπάρχουν ήχοι στη φύση που μπορεί να σε ταξιδέψουν και να σου δημιουργήσουν συναισθήματα όμορφα ή άσχημα.
Πηγές
Σ. Κ. -Γ4 -4ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας- Νοέμβριος 2020.