Μεταστάσεις του Ιάννη Ξενάκη: Ζ. Δ. -Γ3
Ο Ιάννης Ξενάκης ήταν ελληνικής καταγωγής μουσικοσυνθέτης, ο οποίος σταδιοδρόμησε στο χώρο της πρωτοποριακής μουσικής στη Γαλλία. Γεννήθηκε στις 29 Μαΐου του 1922 στη Ρουμανία και απεβίωσε στις 4 Φεβρουαρίου του έτους 2001 στο Παρίσι, αφότου στις 23 Ιανουαρίου αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τελείωσε το Γυμνάσιο στη Κοργιαλένειο Σχολή Σπετσών και αργότερα σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απ’ όπου και αποφοίτησε το 1946, ενώ συγχρόνως έκανε μαθήματα ανώτερων θεωρητικών στο κλάδο της μουσικής.
Ασχολήθηκε συστηματικά με τη μεταφορά στη μουσική των μαθηματικών «Νόμων των πιθανοτήτων», ενώ επινόησε τον όρο «Στοχαστική μουσική», που βασίζεται στην ιδέα ανάπτυξης του ηχητικού υλικού, με στατικούς μέσους όρους «προς ένα στόχο». Σαν βάση για τη μουσική του σύνθεση χρησιμοποίησε τουλάχιστον 15 μαθηματικές θεωρίες. Το τελευταίο έργο του, «Ωμέγα», ήταν αυτό που έμελλε να κλείσει τον κύκλο της μεγάλης δημιουργικής περιπέτειάς του, καθώς σταμάτησε να συνθέτει το 1997, λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας.
Μεταστάσεις
Το πρώτο του μουσικό έργο ονομάζεται «Μεταστάσεις», για ορχήστρα, όπου αρχίζει να χρησιμοποιεί μαθηματικές και αρχιτεκτονικές έννοιες στη μουσική δομή, ερχόμενος σε αντίθεση με τον σειραϊσμό και την αντίληψη της γραμμικής κίνησης των μουσικών φθόγγων και προβάλλοντας την έννοια των ηχητικών επιφανειών: τις «ηχητικές μάζες» ή «γαλαξίες» όπως τις ονόμαζε με την χρήση μαζικών glissandi από τα όργανα της ορχήστρας, ένα είδος γλιστρήματος από νότα σε νότα, δημιουργώντας την αίσθηση κινούμενων ηχητικών μαζών ή “γαλαξιών”. Γράφτηκε τη περίοδο 1953-1954, μετά τις σπουδές του με τον Olivier Messiaen και έχει διάρεια περίπου 8 λεπτά. Το έργο έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Donaueschingen του 1955 με τον Hans Rosbaud να διευθύνει.
Σίγουρα οι “Μεταστάσεις” δεν είναι ένα έργο το οποίο θα απολαύσει πραγματικά και "ολοκληρωτικά" ο μέσος ακροατής. Θέλει, ίσως, να αναλυθεί βαθύτερα για να εκτιμηθεί πραγματικά από το άπειρο αυτί. Θα μπορούσαμε να το συγκρίνουμε με την αφηρημένη ζωγραφική ή με τον υπερρεαλισμό στη λογοτεχνία (και στη τέχνη γενικότερα).
Προσωπικά μου κέντρισαν την προσοχή τα ακόλουθα στιγμιότυπα: 0:30 εώς 1:17 και 2:52 εώς 3:05, λόγω των κρουστών και του βιολιού, αντιστοίχως. Οι ήχοι αυτοί θεωρώ ότι δίνουν ένα μυστηριώδες και συναρπαστικό ηχόχρωμα στο όλο έργο και το κάνουν σαφέστατα πιο ευχάριστο. Δίνουν, θα λέγαμε, ένα τόνο μυστικιστικότητας. Επίσης, θα ήθελα να αναφερθώ σε άλλο ένα στιγμιότυπο το οποίο μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Αυτό είναι το 8:33 εώς 8:53. Ο τρόπος με τον οποίο ο ήχος σταθερά, χαμηλώνει και τελικά εξαφανίζεται, προσδίδει ένα ίχνος “κάθαρσης” στην ολοκλήρωση του έργου, καθώς δημιουργεί βαθύτερα αισθήματα και θαρρώ να πω, ότι σε βάζει σε σκέψεις. Η ησυχία που επικρατεί μετά από το 8:53 σε αφήνει μόνο με τον εαυτό σου, με τα όσα σου "προκάλεσε" ψυχικά αυτό το έργο. Λίγα δευτερόλεπτα σιγής αρκούν για να εκτιμήσεις πραγματικά τα όσα άκουσες. Σε λυτρώνει και σε αφήνει μόνο με τα συναισθήματα σου. Οι Μεταστάσεις είναι σίγουρα ένα αξέχαστο δημιούργημα της τέχνης του 20ου αιώνα.
Ζ. Δ. -Γ3 -4ο Γυμνάσιο Νέας Ιωνίας- Νοέμβριος 2020.