|
|
|
|
|---|
Η Μοζαμβίκη ή Δημοκρατία της Μοζαμβίκης, είναι μια εκτεταμένη χώρα στις νοτιοανατολικές ακτές της Αφρικής με έκταση 801.590 τ.χλμ. και πληθυσμό 30.066.648 σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για το 2020. Συνορεύει βόρεια με την Τανζανία, δυτικά με το Μαλάουι, τη Ζάμπια, τη Ζιμπάμπουε, νοτιοδυτικά με τη δημοκρατία της Νοτίου Αφρικής και το Εσουατίνι και ανατολικά της βρίσκεται ο Δίαυλος της Μοζαμβίκης (Ινδικός Ωκεανός). Το όνομα της πρωτεύουσας είναι Μαπούτο. Η χώρα είναι πολυκομματική Δημοκρατία. Σύμφωνα με την έκθεση των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα (Worldwide Press Freedom Index 2020) η Μοζαμβίκη κατατάσσεται 106η ανάμεσα σε 180 χώρες [στην ελευθερία του τύπου]. Η ονομασία της χώρας προέρχεται από το όνομα ενός Άραβα σουλτάνου, γνωστού ως Muça Alebique.
Η πορτογαλική γλώσσα, αν και επίσημη γλώσσα του κράτους, ομιλείται μόνο στις αστικές περιοχές. Οι Ουαγιάο ή Ατζάουα ομιλούν τη σουαχίλι και δέχτηκαν αραβικές επιδράσεις. Οι πιο μορφωμένοι Μοζαμβικανοί μιλούν και αγγλικά, τα οποία διδάσκονται ως δεύτερη ή ξένη γλώσσα.
Το κράτος προσπαθεί να διατηρήσει ζωντανά τα παραδοσιακά του ήθη και έθιμα, ενισχύοντάς τα συστηματικά. Τα διάφορα πολιτιστικά κέντρα συγκεντρώνουν υλικό για την ντόπια λογοτεχνία, μουσική, χειροτεχνία και μυθολογία. Οι Πορτογάλοι δημιούργησαν στη χώρα φρούρια, οχυρά, ναούς και άλλα κτίσματα, πολλά από τα οποία σώζονται ως σήμερα.
Πολλά έθιμα της Μοζαμβίκης έχουν τη ρίζα τους στην κουλτούρα των ιθαγενών ομάδων, και έχουν μεταβιβαστεί μέσω των αιώνων από γενιά σε γενιά. Η ντόπια κουλτούρα επηρεάζει τους ανθρώπους στο πώς ασκούν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους, τις θεραπευτικές μεθόδους τους, τις τελετές ενηλικίωσης ανδρών και γυναικών και στο πώς επικοινωνούν με τους ηγέτες των κοινοτήτων τους. Οι παραδοσιακοί τρόποι ζωής διατηρούνται ισχυροί στη Μοζαμβίκη και ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή. Υπάρχει μια θεμελιώδης πολιτισμική διαφορά ανάμεσα στις εθνολογικές ομάδες. Στη Νότια Μοζαμβίκη, ομάδες όπως οι Thonga είναι πατριαρχικές και οι οικογένειες έλκουν την καταγωγή τους από την πλευρά του συζύγου/πατέρα. Στις βόρειες περιοχές της χώρας όμως, υπάρχουν πολλές μητριαρχικές ομάδες, οπότε οι άντρες έλκουν την καταγωγή τους από τη μητέρα και όχι από τον πατέρα τους. Σε αυτές τις ομάδες είναι συνηθισμένο το να ζουν οι άντρες σύζυγοι κοντά στην οικογένεια των γυναικών που νυμφεύθηκαν. Στην εικόνα: πατριαρχικό και μητριαρχικό πρότυπο.
Πρόκειται για μια από τις πιο γνωστές φυλές της Μοζαμβίκης, γνωστή για το θάρρος της και τις τελετές μύησης. Συναντώνται κυρίως στην επαρχία Cabo Delgado. Φημίζονται για τις εντυπωσιακές "mapico" μάσκες τους, τις οποίες χρησιμοποιούν κατά τη διάρκεια τελετών μύησης, καθώς και τα γλυπτά από μαόνι, έβενο και ελεφαντόδοντο που απεικονίζουν την πλούσια πολιτιστική τους κληρονομιά.
Γεμίζουν με τατουάζ το σώμα τους και τροχίζουν τα δόντια τους ώστε να φαίνονται πιο κοφτερά, καθαρά για λόγους αισθητικής. Οι Makonde είναι εξαιρετικοί και ταλαντούχοι γλύπτες ξύλου, όπως αναφέρεται παραπάνω και εκτός από το μαόνι και τον έβενο χρησιμοποιούν για τα γλυπτά που απεικονίζουν ιστορίες των προγόνων τους και ξύλο από κορμούς ντόπιων ανθεκτικών δέντρων. Εικόνα: "man with mapico mask".
Οι γυναίκες Makua από την επαρχία Nampula, ζωγραφίζουν τα πρόσωπά τους με την "muciro", μια λευκή σκόνη που προέρχεται από επεξεργασία ριζών (φυτών ή δέντρων). Κατασκευάζουν επίσης καλάθια από καλάμια, ψάθες και γλυπτά από έβενο και πηλό.
Η μουσική στο αφρικανικό κράτος χαρακτηρίζεται από παραδοσιακούς ρυθμούς, με σημαντικότερο αυτόν των ιθαγενών Τσόπι, που κατοικούν κοντά στις ακτές της Μοζαμβίκης. Οι Τσόπι χρησιμοποιούν ξυλόφωνα (timbila) με κλίμακες διαφορετικές από τους μουσικούς της Δύσης. Στις πόλεις είναι διαδεδομένος ο ρυθμός mararbenta, που προσιδιάζει στην καλύψο και τη σάλσα της Κεντρικής Αμερικής, όπως επίσης και με το μερένγκε της Ανγκόλας. Τα τελευταία χρόνια διάφοροι μουσικοί συνδύασαν αυτό το ρυθμό με τους ήχους της αφροαμερικανικής τζαζ και με την kwela, που κατάγεται από τη Νότια Αφρική.
Το τραγούδι και ο χορός παίζουν σημαντικό ρόλο σε πολλές ντόπιες τελετές καθώς και σε πολλά έθιμα. Το τραγούδι υπηρετεί πολλούς τομείς, όπως τη θρησκευτική έκφραση, το συσχετισμό ανάμεσα στα τρέχοντα συμβάντα, αλλά και τους αστεϊσμούς με τους γείτονες. Συνηθίζεται να φτιάχνουν οι ίδιοι οι μουσικοί τα μουσικά όργανα με τα οποία παίζουν. Τα τύμπανα έχουν ξύλινες βάσεις και είναι καλυμμένα με δέρματα ζώων. Πνευστά που είναι γνωστά ως lupembe και χρησιμοποιούνται από τους Makonde είναι φτιαγμένα από κέρατα ζώων, ξύλο ή νεροκολόκυθα.
Η marimba, είδος ξυλοφώνου που έχει υιοθετηθεί και στη μουσική της Δύσης, κατάγεται από τη Μοζαμβίκη, όπου είναι πολύ δημοφιλής στη φυλή Chopi που συναντάται στη νότια περιοχή της χώρας.
Οι μουσικοί Chopi χρησιμοποιούν επίσης την mbira, λωρίδες μετάλλου εφαρμοσμένες σε ένα κούφιο κουτί που κινούνται με τα δάχτυλα. Το μουσικό στυλ μοιάζει με το West Indian calypso και τη reggae. Ένα σύγχρονο είδος μουσικής, η marrabenta έχει αναπτυχθεί στις πόλεις και βασίζεται σε περίπλοκους παραδοσιακούς ρυθμούς.
Ντόπιες χορευτικές τελετές συμπεριλαμβάνουν τον κυνηγετικό χορό των Chopi, όπου οι χορευτές φορούν λεοντές, τον πηδηχτό χορό των Makua στον οποίο χρησιμοποιούνται ψηλά ξυλοπόδαρα και τον χορό tofu στη Νήσο της Μοζαμβίκης, στο βορειότερο άκρο της ακτής. Στο Tete, ένας πολύ δημοφιλής χορός είναι η nyanga, όπου ο χορευτής τραγουδά και παίζει ένα είδος γκάιντας (γνωστής και ως nyanga). Ένας ακόμη χορός της Μοζαμβίκης είναι και ο Nyau Gule Wamkulu.
Ενδεχομένως, το πιο γνωστό παράδειγμα ντόπιας τελετής είναι ο χορός mapiko των Makonde, που ζουν στη Βόρεια Μοζαμβίκη. Οι άντρες καλύπτονται με ένα μεγάλο πανί και φορούν ξύλινες σκαλιστές μάσκες. Αντιπροσωπεύουν κατ’ αυτόν τον τρόπο πνεύματα που έρχονται να τρομάξουν τις γυναίκες. Η παράδοση λέει πως ο χορός έχει τις ρίζες του στο να δοκιμάσουν οι άντρες τα όρια του φόβου των γυναικών τους, αφού οι Makonde είναι μητριαρχική κοινωνία.
Υπάρχει ένας εθνικός καλλιτεχνικός σύλλογος που συντηρεί και διασώζει όλες τις παραδοσιακές μορφές έκφρασης χορού και τραγουδιού και ο οποίος ονομάζεται Nambu Productions, καθώς και ένα μεγάλο εθνικό χορευτικό συγκρότημα. Τόσο ο εθνικός καλλιτεχνικός σύλλογος, όσο και το εθνικό χορευτικό συγκρότημα παρουσιάζουν σύγχρονες παραγωγές βασισμένες σε παραδοσιακές φόρμες. Η κυβέρνηση Frelimo ίδρυσε επίσης ένα Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτισμού το οποίο συλλέγει και διατηρεί παραδοσιακή μουσική, ξυλόγλυπτες δημιουργίες, καθώς και παλιές προγονικές ιστορίες και μύθους.
Όπως και στο βιβλίο παρατηρούμε ότι χρησιμοποιούν από όργανα: ιδιόφωνα (ξυλόφωνα, κ.α.), αερόφωνα (κέρατα, αυλοί, κ.α.), μεμβρανόφωνα (τύμπανα) (σελ. 15-16). Ο ρόλος της μουσικής είναι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων και τα τραγούδια χρησιμοποιούνται για τα σημαντικότερα γεγονότα στη ζωή τους (γέννηση, γάμος, θάνατος, κ.α.) (σελ. 12).